yurisprudensiya 1-son 2025

 Yurisprudensiya

1-son 2025-yil

Maqolalar bilan tanishib chiqish
PDF yuklash
YURISLINGVISTIKA VA NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR LOYIHALARINI LINGVISTIK EKSPERTIZADAN OʻTKAZISH: AYRIM NAZARIY-HUQUQIY MASALALAR

Axmedshayeva Mavlyuda Axatovna

Toshkent davlat yuridik universiteti Davlat va huquq nazariyasi kafedrasi professori, yuridik fanlar doktori

Annotatsiya
Mazkur maqolada qonunchilik hujjatlarining sifati va samaradorligini ta’minlashda til masalasining oʻrni va roli, normativ-huquqiy hujjatlar tilining davlat tili qoida va talablariga mos kelishini ta’minlashda yurislingvistika fanining ahamiyati, ushbu fan oʻzida huquq va til masalalari bogʻliqligini ifodalashi hamda fanning respublikamiz ilmiy maydonida rivojlanish imkoniyatlari masalalari koʻrib chiqilgan. Shu bilan birga, yurislingvistika va uning normativ-huquqiy hujjatlar tilining yuridik texnika talablariga mos kelishi zarurati masalasida olimlarning turlicha qarashlari tahlil etilgan. Normativ-huquqiy hujjatlar tilining davlat tili, uning qoida va talablariga mos kelishini ta’minlaydigan vositalar ichida lingvistik ekspertiza muhim oʻrin egallaydi. …
NORMA IJODKORLIGINI AXBOROT BILAN TAʼMINLASH: HUQUQIY MUNOSABAT VA VOSITALAR TAHLILI

Sodikov Akmal Shavkat oʻgʻli

Toshkent davlat yuridik universiteti Davlat va huquq nazariyasi kafedrasi dotsenti, y.f.f.d. (PhD)

Annotatsiya
shbu maqolada milliy norma ijodkorligini axborot bilan taʼminlashga doir huquqiy munosabatlar va vositalar tahlil qilinadi. Tadqiqotning maqsadi norma ijodkorligi huquqiy munosabatlari va vositalarini tadqiq etish orqali Oʻzbekiston Respublikasi qonunchiligi va huquqni qoʻllash amaliyotini takomillashtirishga doir takliflar, tavsiyalar va xulosalar ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqot predmetini Oʻzbekiston Respublikasida norma ijodkorligiga oid normativ-huquqiy hujjatlar, huquqni qoʻllash amaliyoti, ilmiy-nazariy yondashuvlar hamda huquqiy kategoriyalar tashkil etadi. Tadqiqotda tarixiy, tizimli-tuzilmaviy, mantiqiy, induksiya, deduksiya, qiyosiy-huquqiy, ilmiy manbalarni kompleks tadqiq etish va statistik maʼlumotlar tahlili kabi usullardan foydalanilgan. …
SUNʼIY INTELLEKT TIZIMLARI OSHIQCHA XAVF MANBAYI SIFATIDA: FORS-MAJOR HOLATI

Isanov Xolmurod Ruziyevich

Toshkent davlat agrar universiteti Huquqshunoslik kafedrasi dotsenti, yuridik fanlar doktori

Annotatsiya
Ushbu maqolada oshiqcha xavf manbayi boʻlgan sunʼiy intellekt tizimlarida yuzaga keladigan fors-major holatining fuqarolik-huquqiy xususiyatlari ilmiy tahlil qilingan. Jumladan, fors-major holati tushunchasi, huquqiy munosabatlarning ishtirokchilari xohish-irodasi va xatti-harakatlariga bogʻliq boʻlmagan oldindan bashorat qilish, muayyan sharoitlar oqibatining oldini olish yoki bartaraf etish mumkin boʻlmagan favqulodda va muqarrar hodisa natijasida majburiyatlarning buzilishi hamda aybsiz zarar yetkazilishiga olib kelgan holatlar muhokama qilingan. Xususan, sunʼiy intellekt tizimlari bilan insonlar oʻrtasidagi munosabatlarning rivojlanib borayotganligi baʼzan mazkur tizimlarning insonga zarar yetkazishi va bunday zararlar turli-tuman tasodifiy hodisalar yoki sunʼiy intellekt tizimlarida vujudga keladigan texnologik nosozliklar, dasturiy xatolar tufayli yuzaga kelishi tahlil qilingan. Shu bilan birga, huquqshunos olimlar va amaliyotchilarning sunʼiy intellekt tizimlari huquqiy maqomi toʻgʻrisida bildirgan fikrlari o‘rganilgan. …
OXIRGI ZARURAT HOLATIDA YETKAZILISHIGA YOʻL QOʻYILGAN ZARARNING CHEGARASINI ANIQLASH MUAMMOLARI

Jumanazarova Marjona Botir qizi

Toshkent davlat yuridik universiteti Jinoyat huquqi, kriminologiya, korrupsiyaga qarshi kurashish kafedrasi oʻqituvchisi, yuridik fanlar boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Annotatsiya
Ushbu maqolada qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi holatlardan biri boʻlgan oxirgi zarurat holati amalda mavjud boʻlishi uchun shaxs tomonidan yetkazilishi mumkin boʻlgan zararga qoʻyiluvchi talablarga bagʻishlangan. Mavzuning dolzarbligi shundaki, amaliyotda oxirgi zaruratni qoʻllash borasida boʻshliqlarning mavjudligi fuqarolarning ushbu normalardan foydalanish huquqlari cheklanishiga sabab boʻlmoqda. Lekin shu kunga qadar oxirgi zarurat holatida yetkazilgan zararning doirasi, uning chegarasi bilan bogʻliq nazariy muammolar olimlarimiz tomonidan ilmiy tadqiqot predmeti sifatida oʻrganilmagan. …
SHAXSNI TUTQUNLIKKA OLISH BILAN BOGʻLIQ JINOYATLARNI TERGOV QILISH: XORIJ TAJRIBASI

Xudaybergenov Baxram Kuanishbaevich

Toshkent davlat yuridik universiteti Jinoyat-protsessual huquqi kafedrasi dotsenti, yuridik fanlar boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Habibullayev Dalerbek Baxtiyor oʻgʻli

Toshkent davlat yuridik universiteti Jinoiy odil sudlov fakulteti 4-kurs talabasi

Annotatsiya
Ushbu maqolada shaxsni garov sifatida tutqunlikka olish jinoyatlarni tergov qilish masalalari xorijiy mamlakatlar tajribasi asosida tahlil qilingan. Tadqiqot predmeti sifatida AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya, Ozarbayjon kabi davlatlarning tergov amaliyoti oʻrganilgan. Shaxsning erkinlik va daxlsizlik huquqlarini buzish bilan bogʻliq jinoyatlarni tergov qilishning murakkabligi, gumon qilinuvchilarni aniqlash va dalillarni toʻplash jarayonida kechiktirib boʻlmaydigan tergov harakatlarini toʻgʻri tashkil etish zarurati ushbu mavzuning dolzarbligini belgilaydi. Tergov jarayonida xalqaro tajribadan foydalanish jinoyatlarni tez va toʻliq fosh etish imkoniyatini oshiradi. …
IQTISODIY EKSPERTIZALARNI TAYINLASH VA OʻTKAZISH BILAN BOGʻLIQ MUAMMOLAR TAHLILI

Barakayev Lazizjon Otaqulovich

Oʻzbekiston Respublikasi Huquqni muhofaza qilish akademiyasi mustaqil izlanuvchisi

Annotatsiya
Mazkur maqolada jinoyat sud ishlarini yuritishda iqtisodiy ekspertizalarni tayinlash va oʻtkazish bilan bogʻliq dolzarb muammolar va ularning yechimlari tahlil qilingan. Tadqiqotda iqtisodiy ekspertizalarning yagona tasnifi mavjud emasligi, ekspertiza tayinlashda subyektivizm muammosi, ekspertlarning yetarli tajriba va koʻnikmalarga hamda ekspertiza oʻtkazish uchun zarur hujjatlarga ega emasligi, metodikalar mukammal ishlab chiqilmaganligi, ekspertlarning mustaqilligi masalasi, ekspertiza muddatlari va xulosalarning sifati kabi muhim masalalar koʻrib chiqilgan. Maqolada ushbu muammolarni bartaraf etish uchun qonunchilikni takomillashtirish, ekspertlarning malakasini oshirish, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, xalqaro tajribani oʻrganish va qoʻllash boʻyicha tavsiyalar berilgan. …
JINOYAT ISHINI SUDDА KO‘RISH UCHUN TАYYORLАSH BOSQICHIDА PROTSESSUАL XАTOLАRNI BАRTАRАF QILISH IMKONIYATLАRI

Mamadaliyev O‘tkir Аbdug‘affarovich

O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar Oliy Kengashi huzuridagi Sudyalar oliy maktabi mustaqil izlanuvchisi

Annotatsiya
Ushbu maqolada ishni sudga qadar yuritish bosqichida yo‘l qo‘yiladigan protsessual xatolarni sud muhokamasida bartaraf qilish bilan bog‘liq muammolar ilmiy jihatdan tahlil qilingan bo‘lib, jinoyat ishini sudda ko‘rish uchun tayyorlash bosqichi ishni sudga qadar yuritish bosqichida yo‘l qo‘yilgan protsessual xatolarni bartaraf qilish nuqtayi nazaridan muhim bosqich hisoblanishi muhokama qilingan. Shuningdek, ishni sudga qadar yuritish bosqichida yo‘l qo‘yilgan xatolarni o‘z vaqtida bartaraf qilish muhim ahamiyatga egaligiga qaramasdan, xatolarni bartaraf qilishning protsessual tartibi qonunchilikda belgilanmagani, sudyaning mazkur bosqichda o‘z tashabbusi bilan jinoyat ishi bo‘yicha dastlabki eshituv o‘tkazish to‘g‘risida ajrim qabul qilishi va ishni prokurorga yuborish vakolatiga ega ekanligi, protsessual xatolarni o‘z vaqtida, ya’ni jinoyat ishini sudda ko‘rish uchun tayyorlash bosqichida aniqlash va mazkur xatolarni bartaraf etish yuzasidan o‘zining vakolatlarini to‘liq amalga oshirishni suddan talab qilishi mumkinligi holatlari tahlil qilingan. …
MARKAZIY OSIYONING AYRIM DAVLATLARIDA KORRUPSIYAGA QARSHI CHORALAR: QIYOSIY TAHLIL

Kudratov Manuchehr

Regensburg universiteti, “Markaziy Osiyoda huquqiy transfer va huquqiy rivojlanish” yosh tadqiqotchilar guruhi rahbari, Yuridik fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD)

Norov Ilxom Ibroximovich

“Markaziy Osiyoda huquqiy transfer va huquqiy rivojlanish” yosh tadqiqotchilar guruhi a’zosi, Regensburg universiteti doktoranti

Annotatsiya
Ushbu maqolada Markaziy Osiyo mamlakatlarida korrupsiyaga qarshi tuzilmalarning joriy etilishi va samaradorligi tahlil qilindi, bunda Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston va Oʻzbekistonga eʼtibor qaratildi. Istanbulning korrupsiyaga qarshi kurash rejasi doirasida korrupsiyaga qarshi islohotlarni monitoring qilish beshinchi bosqichining 2024-yilgi IHTT asosiy hisobotlari asosida korrupsiyaga qarshi kurashning turli jihatlari, jumladan, qonunchilik asoslari, huquqni qoʻllash amaliyoti va xalqaro hamkorlik mexanizmlari tahlil qilindi. Tadqiqot butun mintaqada sezilarli rivojlanish farqlari va davom etayotgan muammolarni ochib beradi. …
KORRUPSIYANING OLDINI OLISHDA MAʼLUMOTLARNING TAQSIMLANGAN REYESTRI (BLOKCHEYN) TEXNOLOGIYASI AHAMIYATI

Meliyev Xudoyor Xurramovich

yuridik fanlar boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Annotatsiya
Dunyo mamlakatlarida maʼlumotlarning taqsimlangan reyestri (blokcheyn) texnologiyasidan foydalanish tobora ahamiyat kasb etib bormoqda. Jahon tajribasida korrupsiyaning oldini olishda raqamli maʼlumotlarni xavfsiz va shaffof tarzda saqlash uchun ushbu texnologiyadan keng foydalaniladi. Oʻzbekistonda ham bu borada raqamli innovatsiyalar imkoniyatlaridan, xususan, blokcheyn texnologiyasidan foydalanish muhim hayotiy ahamiyatga ega. Maqolada maʼlumotlarni xavfsiz va shaffof tarzda saqlash uchun foydalaniladigan zamonaviy texnologiya – blokcheyn tushunchasi, mazmuni va uning raqamlashtirishda tutgan oʻrni koʻrib chiqilgan. …
DAVLAT ORGANLARIDA KORRUPSIYANI ARALASH IDORAVIY NAZORAT QILISH

Safarov Temur Uktamovich

Oʻzbekiston Respublikasi Huquqni muhofaza qilish akademiyasi prokurori, yuridik fanlar boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Annotatsiya
Maqola korrupsiyaning aralash shakllarini nazorat qilishning idoraviy mexanizmlarini organishga bag‘ishlangan. Bu mexanizmlar korrupsiyaviy harakatlarni aniqlash va oldini olish uchun moliyaviy hamda nomoliyaviy instrumentlarni oʻz ichiga oladi. Muallif xalqaro amaliyot va BMTning Korrupsiyaga qarshi konvensiyasi qoidalariga tayangan holda axloqiy meʼyorlar hamda manfaatlar toʻqnashuvining ahamiyatini taʼkidlaydi. Tadqiqot davomida mavjud tizimdagi kamchiliklar: yagona Axloq kodeksining yoʻqligi, “davlat xizmatchisi” tushunchasi huquqiy jihatdan yetarlicha tartibga solinmagani va sovgʻalar olish masalalarini tartibga soluvchi aniq meʼyorlarning yoʻqligi aniqlandi. …
QASDDAN ODAM OʻLDIRISH JINOYATINING VIKTIMOLOGIK OLDINI OLISHDA AYRIM XORIJIY DAVLATLAR TAJRIBASI TAHLILI

Kasimov Nodirjon Sodikjonovich

Oʻzbekiston Respublikasi IIVning 2-sonli Toshkent akademik litseyi oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, Oʻzbekiston Respublikasi IIV akademiyasi mustaqil izlanuvchisi

Annotatsiya
Maqolada qasddan odam oʻldirish jinoyatining viktimologik profilaktikasini tashkil etishda ayrim xorijiy mamlakatlar tajribasi oʻrganilgan. Dunyoning koʻplab mamlakatlarida hayotiga boʻladigan tajovuzlardan shaxslarni himoya qilish qasddan odam oʻldirish jinoyati profilaktikasining asosiy yoʻnalishi hisoblanadi. Shu sabab jabrlanishni keltirib chiqaruvchi omillarni barvaqt aniqlab, ularni bartaraf etishga qaratilgan viktimologik profilaktika dolzarb masalaga aylanganini kuzatish mumkin. Tadqiqotda analiz, mantiqiylik, qiyosiy-huquqiy va statistik maʼlumotlar tahlili metodlaridan foydalanildi. Qator mamlakatlarda qasddan odam oʻldirish jinoyatlarining viktimologik profilaktikasini tashkil etish borasida amalga oshirilgan ishlar va koʻrilayotgan chora-tadbirlar oʻrganilib, taqqoslandi. …
YURIDIK TERMINOLOGIYADA LEKSIK QATLAMLARNING QAROR TOPISHI

Gulyamova Gulnora Yakubovna

Toshkent davlat yuridik universiteti professori, filologiya fanlari nomzodi

Annotatsiya
Huquq ta’limi tizimida yuridik terminologiyani puxta o‘rganish bo‘lajak mutaxassisning professional nutqi kompetensiyasini shakllantirish va takomillashtirishda yetakchi omil hisoblanadi. Yuristlarning kasbiy faoliyatida terminlardan to‘g‘ri va o‘rinli foydalanish muhim ahamiyatga ega. Soha termini kasbiy muloqotning asosiy kategoriyalaridan biri hisoblanar ekan, yuridik oliy ta’lim muassasalarida terminologiyani o‘qitish kelajakda yurist mutaxassislar tayyorlashning sifatiga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Yuridik til leksikasi talablarini o‘zlashtirish bo‘lajak yuristlarning ijtimoiy-huquqiy faoliyatida shaxslararo muloqot ko‘nikmalari, turli yuridik vaziyatlarda professional nutqdan foydalanish malakalarini shakllantiradi va rivojlantiradi. Leksikani, xususan, terminologik tizimlarni tadqiq qilish bugungi tilshunoslikning dolzarb masalalaridan biridir. …
OʻZBEKISTONNING YANGI KONSTITUTSIYASIDA QOʻLLANGAN -LAN, -LASH, -LAT, -LANTIR, -LASHTIR AFFIKSLARINI YURIDIK TA’LIMDA OʻRGANISH BOʻYICHA MULOHAZALAR

Ziyamuxamedova Shahnoza Tolkunovna

Toshkent davlat yuridik universiteti O‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti

Annotatsiya
Maqolada oʻzbek tilida qoʻshma affiks va affikslar tizmasidagi omonimiyaga oid masalalar o‘rganilib, ularning guruhlarga ajratilishi, semantik munosabatlari hamda semantik-struktur xususiyatlari tahlil qilingan. Shuningdek, omoaffikslarni tizimlashtirish va tartibga solish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Tadqiqotda Oʻzbekistonning yangi Konstitutsiyasi lisoniy jihatdan oʻrganilib, yuridik ta’limda omoaffikslar, xususan, -lan, -lash, -lat hamda -lantir, -lashtir affikslarining qoʻllanishi tadqiq qilingan. Feʼl soʻz turkumi oʻzining murakkabligi va munozarali jihatlari bilan ajralib turadi. Shu bois tilshunos olimlar uzoq yillardan beri ushbu affikslarning semantik xususiyatlarini o‘rganish va baholashga alohida e’tibor qaratib kelmoqda. …